Όπως επισημαίνει η Συνομοσπονδία, η δέσμη μέτρων και πολιτικών πρέπει να βασίζεται σε δύο άξονες: τις θεσμικές πολιτικές παρεμβάσεις για την αναπηρία με στόχο αφενός τη δημιουργία μιας νέας τάξης πραγμάτων για την αναπηρία και αφετέρου τη δημιουργία ενός ισχυρού κεντρικού μηχανισμού σχεδιασμού, συντονισμού και παρακολούθησης της υλοποίησης τομεακών μέτρων και τις οριζόντιες παρεμβάσεις που πρέπει να διέπουν την κατάρτιση ενός εθνικού προγράμματος δημόσιων πολιτικών για την αναπηρία με στόχο την κοινωνική προστασία των ατόμων με αναπηρία και την άρση των εμποδίων και των διακρίσεων που βιώνουν σε όλους τους τομείς.
Σε αυτό το μήκος κύματος, η Ε.Σ.Α.μεΑ. καλεί την Κυβέρνηση να προχωρήσει στην εκπόνηση ενός εθνικού προγράμματος δημόσιων πολιτικών για την αναπηρία με εξειδικευμένα μέτρα στους ακόλουθους τομείς:
α. Πολιτικό σύστημα και κράτος στην υπηρεσία του πολίτη με αναπηρία (δημόσια διοίκηση, δημοτική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση, δικαιοσύνη, ανθρώπινα δικαιώματα).
β. Οικονομία Κοινωνικής Συνοχής (εισοδηματική ενίσχυση, αναπτυξιακή πολιτική, ΕΣΠΑ).
γ. Αειφόρος Ανάπτυξη (περιβάλλον, υποδομές, μεταφορές, επικοινωνίες, υπηρεσίες, αγαθά).
δ. Ισχυρό και αποτελεσματικό κοινωνικό κράτος (εργασία, κοινωνική ασφάλιση, πρόνοια, υγεία).
ε. Γνώση και ισότιμη συμμετοχή στην πολιτιστική ζωή, την αναψυχή, τον ελεύθερο χρόνο και τον αθλητισμό (εκπαίδευση, έρευνα, νέες τεχνολογίες, μέσα μαζικής ενημέρωσης, πολιτισμός, τουρισμός, αθλητισμός).
Τέλος η Ε.Σ.Α.μεΑ. ζητεί από τον κ. Παπανδρέου την υλοποίηση της δέσμευσής του για την πραγματοποίηση ειδικής συνεδρίασης του Υπουργικού Συμβουλίου – με την παρουσία και της Ε.Σ.Α.μεΑ. – με θέμα τα άτομα με αναπηρία, καθώς και να κληθεί, ως Κοινωνικός Εταίρος σε θέματα αναπηρίας, να συμμετάσχει στις συναντήσεις που θα πραγματοποιήσει ο Πρωθυπουργός με όλους τους Κοινωνικούς Εταίρους ενόψει της ΔΕΘ.
Για περισσότερες πληροφορίες επικοινωνήστε με τον Πρόεδρο της Ε.Σ.Α.μεΑ. κ. Ιωάννη Βαρδακαστάνη στο κινητό τηλέφωνο 6937 157 193.
Το πλήρες κείμενο του Υπομνήματος επισυνάπτεται.
ΠΡΟΣ: κ. Γιώργο Παπανδρέου,
Πρωθυπουργό της χώρας
Πρωθυπουργό της χώρας
ΚΟΙΝ: - κ. Θ. Πάγκαλο, Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης
- κ. Χ. Παμπούκη, Υπουργό Επικρατείας παρά τω Πρωθυπουργώ
- Μέλη Υπουργικού Συμβουλίου
- Φορείς Μέλη της Ε.Σ.Α.μεΑ. και Μέλη αυτών
ΥΠΟΜΝΗΜΑ Ε.Σ.Α.μεΑ. ΣΤΟΝ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟ ΜΕ ΘΕΜΑ:
«ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΗΡΙΑ»
Αξιότιμε κ. Πρωθυπουργέ,
Στις 3 Δεκεμβρίου 2009 – Εθνική Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία – σε συνεδρίαση του Υπουργικού σας Συμβουλίου δηλώσατε: «Σήμερα, είναι η Παγκόσμια Ημέρα των Ατόμων με Αναπηρία. Δίνουν τη μάχη για πρόσβαση, μάχη για την εξασφάλιση μιας αξιοπρεπούς ζωής, μάχη για την ισότιμη συμμετοχή. Αυτή η κυβέρνηση εξελέγη από τον Ελληνικό λαό για να καταπολεμήσει κάθε ανισότητα. Για μια ανθρώπινη κοινωνία. Και θέλω να στείλω ένα μήνυμα από εδώ, απ' όλους μας, σε όλους τους συμπολίτες μας, με οποιαδήποτε μορφή αναπηρίας. Είναι κεντρική μας προτεραιότητα να άρουμε τα εμπόδια και να τους υποστηρίξουμε, ώστε να μπορούν να ζουν ανεξάρτητα και αξιοπρεπώς. Η πολιτική μας θα έχει συνέργειες με όλα τα Υπουργεία. Από την εργασία, την απασχόληση, μέχρι την αναβάθμιση των παρεχομένων υπηρεσιών υγείας. Απ' την εκπαίδευση μέχρι την εξασφάλιση πρόσβασης στα μέσα μεταφοράς, στην πληροφορία, στις υπηρεσίες.»
Η ανωτέρω δήλωση συνάδει απόλυτα με τη δικαιωματική προσέγγιση για την αναπηρία και αντανακλά τις θέσεις του αναπηρικού κινήματος. Ωστόσο για να γίνει πράξη απαιτείται σειρά συγκεκριμένων ενεργειών.
Αξιότιμε κ. Πρωθυπουργέ,
Σύμφωνα με την Eurostat , το ποσοστό των ατόμων με αναπηρία στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε σύγκριση με το σύνολο του πληθυσμού είναι περίπου 12%, με διαφορές μεταξύ των κρατών – μελών, από 9,3% στην Ελλάδα μέχρι 15,3% στην Ισπανία. Τα άτομα με αναπηρία είναι μια ομάδα πληθυσμού που, όπως επιστημονικές μελέτες δείχνουν, είναι εκτεθειμένη στον κίνδυνο της φτώχιας και του κοινωνικού αποκλεισμού . Ο οικονομικός – κοινωνικός αποκλεισμός και η αναπηρία αποδεικνύεται ότι είναι ζεύγος αχώριστο:
• Το 84% των ατόμων με αναπηρία της χώρας μας βρίσκεται εκτός αγοράς εργασίας.
• Η απασχόληση των ατόμων με αναπηρία συγκρινόμενη με αυτήν του γενικού πληθυσμού παρουσιάζει δυσμενή χαρακτηριστικά: υψηλότερη και μεγαλύτερη διάρκεια ανεργίας, υψηλότερο ποσοστό μερικώς και εποχικώς απασχολούμενων, μεγαλύτερο κίνδυνο απόλυσης, απασχόληση σε θέσεις εργασίας που δεν ανταποκρίνονται στις πραγματικές ικανότητες, εμπειρίες και φιλοδοξίες τους, χαμηλότερες αμοιβές.
• Το μέσο οικογενειακό εισόδημα είναι αρκετά χαμηλότερο σε ένα νοικοκυριό που έχει ένα μέλος με αναπηρία, λόγω του πρόσθετου κόστους διαβίωσης που προκύπτει από αυτή καθ’ αυτήν την αναπηρία.
• Υπάρχει σαφής συσχέτιση μεταξύ της βαρύτητας της αναπηρίας και του βαθμού φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού.
• Οι γυναίκες με αναπηρία είναι συχνότερα θύματα φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού.
• Τα άτομα με αναπηρία που διαβιούν σε ιδρύματα βιώνουν τον εγκλεισμό που συνιστά ακραία μορφή κοινωνικού αποκλεισμού.
Η δυσμενής αυτή κατάσταση, σε συνθήκες κρίσης όπως η σημερινή, καθίσταται δυσμενέστερη για τα άτομα με αναπηρία και τις οικογένειές τους, εξαιτίας της λήψης των πρόσθετων σκληρών μέτρων που θέτουν σε αμφισβήτηση και δοκιμασία την κοινωνική συνοχή και υποβαθμίζουν τις δημόσιες πολιτικές στήριξης και τον δείκτη κοινωνικής προστασίας και ασφάλειας.
Τα άτομα με αναπηρία και οι οικογένειές τους προσδοκούν στην ανατροπή της υφιστάμενης δυσμενούς κατάστασης και την αντιμετώπισή τους όχι ως παθητικοί αποδέκτες φροντίδας αλλά ως ενεργοί πολίτες με δικαιώματα, καταπολεμώντας όλες τις μορφές συμπονετικού συντηρητισμού και κολακευτικού λαϊκισμού, οι οποίες αποτελούν σύγχρονες μεταμφιέσεις της αλήστου μνήμης φιλανθρωπικής προσέγγισης.
Το αναπηρικό κίνημα της χώρας δίνει ιδιαίτερη έμφαση:
α) στον δημόσιο χαρακτήρα των πολιτικών και μέτρων για την αναπηρία, γιατί αποτελεί τον μοναδικό τρόπο ολοκληρωμένης και αποτελεσματικής προστασίας του συνόλου των ατόμων με αναπηρία από φιλανθρωπικές πρωτοβουλίες,
β) στην ολιστική προσέγγιση της αναπηρίας ώστε οι πολιτικές για τα άτομα με αναπηρία να αντιμετωπίζουν και να εξαλείφουν τη σωρευτική - συνδυαστική και αναπαραγόμενη διαδικασία των εμποδίων και των διακρίσεων. Τα αποσπασματικά μέτρα που αποσκοπούν στη βελτίωση μιας ή ορισμένων πτυχών των προβλημάτων των ατόμων με αναπηρία, δεν μπορεί παρά να έχουν περιορισμένη αποτελεσματικότητα.
γ) στην αρχή του mainstreaming που σημαίνει τη διάχυση της διάστασης της αναπηρίας σε όλες τις πολιτικές και όλα τα επίπεδα της Πολιτείας. Ωστόσο, σε καμιά περίπτωση το mainstreaming δεν θα πρέπει να αποτελέσει αιτία για την κατάργηση των ειδικών πολιτικών που απευθύνονται στα άτομα με αναπηρία. Η διάσταση της αναπηρίας πρέπει να διαχέεται σε όλες τις πολιτικές που αφορούν το συνολικό πληθυσμό, ενώ οι ειδικές υπηρεσίες που απευθύνονται στα άτομα με αναπηρία πρέπει να λειτουργούν συμπληρωματικά.
δ) στην αρχή του «Σχεδιασμού για Όλους» που σημαίνει το σχεδιασμό του περιβάλλοντος, των υπηρεσιών και των αγαθών – και οτιδήποτε σχεδιάζεται από τον άνθρωπο για να χρησιμοποιηθεί από τον άνθρωπο (π.χ. πολιτικές, διαδικασίες, κ.λπ.) - έτσι ώστε να γίνεται απόλυτα σεβαστή η ανθρώπινη ποικιλομορφία και κατά συνέπεια να ικανοποιούνται οι ανάγκες όλων των πολιτών συμπεριλαμβανομένων και των ατόμων με αναπηρία χωρίς να απαιτούνται προσαρμογές και εξειδικευμένες λύσεις. Ο μέχρι σήμερα ακολουθούμενος σχεδιασμός του περιβάλλοντος και των υπηρεσιών καλύπτει τις ανάγκες του ιδεατού «μέσου» χρήστη και δημιουργεί διακρίσεις σε βάρος των ατόμων με αναπηρία. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι με την εξ αρχής εφαρμογή του «Σχεδιασμού για Όλους» αποφεύγεται η εκ των υστέρων ανάγκη διεκδίκησης ειδικών παρεμβάσεων και λύσεων, και βέβαια εξοικονομείται η πρόσθετη οικονομική επιβάρυνση που επιβάλλουν οι εκ των υστέρων παρεμβάσεις.
Άλλωστε, οι θέσεις αυτές του αναπηρικού κινήματος συνάδουν απόλυτα:
α) με την παρ.6 του άρθρου 21 του Συντάγματος της χώρας, σύμφωνα με την οποία «τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας»,
β) με τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία του ΟΗΕ (2007),
γ) με τις εξαγγελίες και δεσμεύσεις σας τόσο στις ομιλίες σας στη Συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου της 3ης Δεκεμβρίου 2009 - όπως ήδη αναφέραμε - αλλά και στο 7ο Τακτικό Εκλογοαπολογιστικό Συνέδριο της Ε.Σ.Α.μεΑ. , όσο και στο προεκλογικό Κυβερνητικό σας Πρόγραμμα (ΠΑΣΟΚ - Πλαίσιο Κυβερνητικού Προγράμματος - Συνοπτική Παρουσίαση - Οκτώβριος 2009) .
Το παρόν Υπόμνημα αποτελείται από δύο (2) ενότητες:
Α. ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΗΡΙΑ: Οι θεσμικές παρεμβάσεις που προτείνονται στην ενότητα αυτή έχουν ως στόχο αφενός τη δημιουργία μιας νέας τάξης πραγμάτων για την αναπηρία με αντικείμενο την ισότητα και την ανάδειξη των ατομικών, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων και αφετέρου τη δημιουργία ενός ισχυρού κεντρικού μηχανισμού σχεδιασμού, συντονισμού και παρακολούθησης της υλοποίησης τομεακών μέτρων.
Β. ΟΡΙΖΟΝΤΙΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ: Οι οριζόντιες παρεμβάσεις που προτείνονται στην ενότητα αυτή πρέπει να διέπουν την κατάρτιση ενός εθνικού προγράμματος δημόσιων πολιτικών για την αναπηρία με στόχο την κοινωνική προστασία των ατόμων με αναπηρία και την άρση των εμποδίων και των διακρίσεων που βιώνουν σε όλους τους τομείς.
Α. ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΗΡΙΑ
Ένα κράτος δικαίου πρέπει να εγγυάται την ανεμπόδιστη άσκηση των δικαιωμάτων και των ελευθεριών όλων των πολιτών. Το κράτος, η διοίκηση και η αυτοδιοίκηση, οι δημοκρατικοί θεσμοί, η δικαιοσύνη, οι ανεξάρτητες αρχές και οι κοινωνικοί εταίροι, μέσα από ένα ολοκληρωμένο σχέδιο διάχυσης της διάστασης της αναπηρίας, πρέπει να διασφαλίζουν την ενεργό ισότιμη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για πολιτικές και προγράμματα που να αφορούν και να προάγουν την πλήρη απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών των ατόμων με αναπηρία.
1. Άμεση επικύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία του ΟΗΕ (2007)
Επικύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία του ΟΗΕ - την οποία έχει υπογράψει η χώρα μας - και πρόβλεψη στο κυρωτικό νόμο εξουσιοδοτικής διάταξης με την οποία να προσδιορίζεται ο τρόπος και η διαδικασία εφαρμογής του άρθρου 33 της Σύμβασης με την έκδοση ΚΥΑ.
Υπογραφή και επικύρωση του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου της Σύμβασης, το οποίο προβλέπει ατομική και συλλογική καταγγελία σε περίπτωση παραβίασης της Σύμβασης στις χώρες που την υιοθέτησαν, δίνοντας τη δυνατότητα στον Ο.Η.Ε. να προχωρήσει σε συστάσεις, εφόσον εξαντληθούν οι δέουσες διαδικασίες σε εθνικό επίπεδο, ώστε να διασφαλιστεί η κατά το δέον τήρηση των όρων της Σύμβασης αλλά και η εξάλειψη διακριτικής μεταχείρισης σε βάρος των ατόμων με αναπηρία.
2. Θέσπιση Εκτελεστικού Νόμου που να εξειδικεύει τα μέτρα και τις πολιτικές που επιτάσσει το Σύνταγμα της χώρας
Ήδη από το 2001, που έγινε η αναθεώρηση του Συντάγματος της χώρας, εκκρεμεί η θέσπιση Εκτελεστικού Νόμου, που να εξειδικεύει τα μέτρα και τις πολιτικές που επιτάσσει το Σύνταγμα της χώρας – παρ. 6 του άρθρο 21 και άλλες συναφείς γενικές και ειδικές διατάξεις για τα άτομα με αναπηρία. Εξίσου αναγκαία είναι επίσης η θέσπιση νομοθεσίας ίσης μεταχείρισης όχι μόνο στον τομέα της απασχόλησης που έχει θεσμοθετηθεί (Ν.3304/2005) αλλά σε όλους τους τομείς (Εκπαίδευση, Κατάρτιση, Δια Βίου Μάθηση, Κοινωνία της Πληροφορίας, Αγαθά και Υπηρεσίες κ.λπ.).
3. Ίδρυση Γενικής Γραμματείας Συντονισμού Πολιτικών για την Αναπηρία,
Η ίδρυση Γενικής Γραμματείας Συντονισμού Πολιτικών για την Αναπηρία στο Υπουργείο Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, επιβάλλεται προκειμένου να λειτουργήσει ως κεντρικός φορέας σχεδίασης, συντονισμού και παρακολούθησης των πολιτικών για τα άτομα με αναπηρία. Η Γενική Γραμματεία Συντονισμού Πολιτικών για την Αναπηρία πρέπει να λειτουργήσει κατά το πρότυπο της Γενικής Γραμματείας Ισότητας, της οποίας ο ρόλος ήταν καταλυτικός στην προώθηση της ισότητας των φύλων στη χώρα μας.
4. Ίδρυση Διευθύνσεων Θεμάτων Ατόμων με Αναπηρία σε κάθε Υπουργείο
Η ίδρυση ενός δικτύου Διευθύνσεων Θεμάτων Ατόμων με Αναπηρία σε κάθε Υπουργείο έχει ως στόχο την εξειδίκευση της διάστασης της αναπηρίας στον κάθε τομέα και την υλοποίηση αντίστοιχων τομεακών μέτρων. Οι Διευθύνσεις θα λειτουργήσουν ως σημεία αναφοράς για κάθετα / τομεακά θέματα στη διαβούλευση με το εθνικό αναπηρικό κίνημα, συντονιζόμενα κεντρικά από τη Γενική Γραμματεία Συντονισμού Πολιτικών για την Αναπηρία έτσι ώστε επιτέλους για πρώτη φορά η χώρα να αποκτήσει εθνική πολιτική για την αναπηρία!
5. Δημιουργία Κύκλου Δικαιωμάτων του Πολίτη με Αναπηρία στο Συνήγορο του Πολίτη
Η δημιουργία Κύκλου Δικαιωμάτων του Πολίτη με Αναπηρία στο Συνήγορο του Πολίτη (κατά το πρότυπο του Κύκλου Δικαιωμάτων του Παιδιού, του Κύκλου Ισότητας των Φύλων, κ.λπ.), είναι αναγκαία λόγω της διακριτικής μεταχείρισης που υφίστανται σε πολλούς τομείς τα άτομα με αναπηρία, αλλά και της πολλαπλής διάκρισης που υφίστανται ορισμένες κατηγορίες ατόμων με αναπηρία (π.χ. γυναίκες με αναπηρία, μετανάστες με αναπηρία).
6. Θέσπιση νομοθεσίας για την τήρηση προδιαγραφών προσβασιμότητας υποδομών, υπηρεσιών (συμβατικών και ηλεκτρονικών) και αγαθών.
Επιτακτική ανάγκη αποτελεί πλέον η συμπλήρωση και ο εκσυγχρονισμός της ισχύουσας, καθώς και η θέσπιση νέας νομοθεσίας για τους τομείς οι οποίοι δεν καλύπτονται σήμερα, σχετικά με την τήρηση προδιαγραφών προσβασιμότητας στο Φυσικό και Δομημένο Περιβάλλον, στις Μεταφορές, στην Κοινωνία της Πληροφορίας, στα Αγαθά και τις Υπηρεσίες κ.λπ. Τελικό ζητούμενο η εναρμόνιση της εθνικής νομοθεσίας με το νέο Γενικό Κανονισμό των Ευρωπαϊκών Ταμείων που επιβάλλει την ενσωμάτωση της προσβασιμότητας για τα άτομα με αναπηρία σε κάθε χρηματοδοτούμενη δράση και σε όλα τα στάδια υλοποίησης αυτών, τους Ευρωπαϊκούς Κανονισμούς «νέας γενιάς» για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία στις μεταφορές, αλλά και με τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία (ΟΗΕ 2007).
7. Θέσπιση Εθνικού Συστήματος Πιστοποίησης για την προσβασιμότητα υποδομών και υπηρεσιών (συμβατικών και ηλεκτρονικών)
Αναγκαία προϋπόθεση για τη δημιουργία πραγματικά προσβάσιμων υποδομών και υπηρεσιών, αλλά και τη διασφάλιση της απόλυτης συμβατότητας με τις επιταγές των νεώτερων ευρωπαϊκών πολιτικών με προεξέχοντα το νέο Γενικό Κανονισμό των Ευρωπαϊκών Ταμείων, αποτελεί η δημιουργία Εθνικού Συστήματος Πιστοποίησης για την προσβασιμότητα των υποδομών και υπηρεσιών (συμβατικών και ηλεκτρονικών).
Να σημειώσουμε ότι αυτή την περίοδο, με πρωτοβουλία της ΕΣΑμεΑ και σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Καταναλωτή και τον ΕΛΟΤ, συστάθηκε στον ΕΛΟΤ, για πρώτη φορά, Τεχνική Επιτροπή Προτυποποίησης για θέματα σχετιζόμενα με τα άτομα με αναπηρία, η οποία έχει ήδη ξεκινήσει να εργάζεται για τη δημιουργία ενός τέτοιου προτύπου, το οποίο η ελληνική Πολιτεία θα πρέπει να δεσμευτεί ότι θα υιοθετήσει και θα επιβάλλει την εφαρμογή του δια νόμου.
8. Σύσταση εξειδικευμένου τμήματος στην Ελληνική Στατιστική Αρχή για τη συγκέντρωση στατιστικών και ερευνητικών δεδομένων και την ανάπτυξη δεικτών σχετικών με την αναπηρία
Η συγκέντρωση στατιστικών και ερευνητικών δεδομένων και η θέσπιση δεικτών σχετικών με την αναπηρία είναι απόλυτα αναγκαία, προκειμένου να είναι δυνατόν να διατυπωθούν και να εφαρμοστούν συγκεκριμένες πολιτικές. Παρόμοια στοιχεία απουσιάζουν από την ελληνική πραγματικότητα καθιστώντας αδύνατη την ουσιαστική συνεργασία της χώρας μας με τις άλλες ευρωπαϊκές στατιστικές υπηρεσίες και ερευνητικά κέντρα. Για το σκοπό αυτό απαιτείται η σύσταση εξειδικευμένου τμήματος στην Ελληνική Στατιστική Αρχή. Αντικείμενο του τμήματος αυτού πρέπει να είναι η συλλογή στατιστικών δεδομένων και η ανάπτυξη εξειδικευμένων δεικτών για την αναπηρία, αλλά ταυτόχρονα και η παρακολούθηση της ενσωμάτωσης δεικτών σχετιζόμενων με την αναπηρία οριζόντια σε όλες τις έρευνες που αφορούν σε όλους τους τομείς.
Β. ΟΡΙΖΟΝΤΙΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Η εκπόνηση και η εφαρμογή μέτρων ανά τομέα (δημόσια διοίκηση, οικονομία, ανάπτυξη, υγεία – πρόνοια, εκπαίδευση, πολιτισμός, τουρισμός κ.λπ.) απαιτεί και προϋποθέτει να διέπεται από πέντε (5) βασικές οριζόντιες παρεμβάσεις:
1. Θεσμική εκπροσώπηση του αναπηρικού κινήματος
Η συμμετοχή του αναπηρικού κινήματος πρέπει να είναι μόνιμη και διαρκής, στην κατεύθυνση της ανάπτυξης και εμβάθυνσης απόψεων και πληροφόρησης μεταξύ Υπουργείων και κινήματος. Το ρόλο του ως Κοινωνικού Εταίρου της Πολιτείας σε θέματα αναπηρίας, το αναπηρικό κίνημα μπορεί να τον επιτελέσει με πολλούς τρόπους, όπως: α) με εκπροσώπηση σε κυβερνητικούς φορείς, β) με συμμετοχή σε εθνικές συντονιστικές επιτροπές και παρόμοια σχήματα, γ) με συμμετοχή σε επιτροπές του δημοσίου, δ) με παροχή τεχνογνωσίας στο πλαίσιο ομάδων διοίκησης έργου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία αποτελεί τον τριτοβάθμιο κοινωνικό και συνδικαλιστικό φορέα των ατόμων με αναπηρία και των οικογενειών τους και επίσημα αναγνωρισμένο Κοινωνικό Εταίρο της Ελληνικής Πολιτείας - βάσει του Ν. 2430/96 - σε ζητήματα αναπηρίας. Σήμερα δε, έχει αποκτήσει τέτοια εμπειρία και δικτύωση με το ευρωπαϊκό και διεθνές αναπηρικό κίνημα και έχει αναπτύξει τέτοια εσωτερική οργάνωση και τεχνογνωσία ώστε να πληροί απόλυτα τις αναγκαίες προϋποθέσεις που απαιτούνται για να συγκαταλέγεται μεταξύ των φορέων που διαθέτουν Διαχειριστική Επάρκεια για την υλοποίηση έργων του ΕΣΠΑ 2007-2013, αλλά και των πιστοποιημένων φορέων παροχής «Διά Βίου Μάθησης».
Στο σημείο αυτό επαναφέρουμε ένα πάγιο αίτημά μας για συμμετοχή της Ε.Σ.Α.μεΑ. στην ΟΚΕ και ειδικότερα στην «3η Ομάδα Λοιπών Κατηγοριών». Δεδομένου ότι, «σκοπός της ΟΚΕ είναι η προώθηση του κοινωνικού διαλόγου και μέσω αυτού η διαμόρφωση (αν είναι δυνατόν) κοινά αποδεκτών θέσεων για θέματα που απασχολούν την κοινωνία ευρύτερα ή ειδικότερα τμήματα αυτής», θεωρούμε ότι η μη εκπροσώπηση ενός σημαντικού τμήματος της ελληνικής κοινωνίας όπως είναι τα άτομα με αναπηρία, αποτελεί ένα σημαντικό δημοκρατικό έλλειμμα. Η φτώχεια και ο αποκλεισμός που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία σε όλους τους τομείς της ζωής τους πρέπει να αναδειχτεί μέσα από τις γνωμοδοτήσεις της ΟΚΕ.
2. Προσβασιμότητα
Με τη Διακήρυξη της Κοπεγχάγης (1995) - που συνέδεσε για πρώτη φορά την Αειφόρο Ανάπτυξη με την Κοινωνική Ανάπτυξη - η Διεθνής Κοινότητα αναγνώρισε ότι αποδοτικότερες πολιτικές και επενδύσεις είναι αυτές που ενισχύουν τους πολίτες να μεγιστοποιήσουν τις ικανότητές τους, τους πόρους και τις ευκαιρίες και ανέλαβε ταυτόχρονα την υποχρέωση να διασφαλίσει τα νόμιμα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, κάνοντας το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον προσβάσιμο και διευκολύνοντας την πρόσβασή τους στις νέες τεχνολογίες.
Έτσι λοιπόν η «προσβασιμότητα» έχει πλέον αναδειχθεί σε θεμελιώδη λίθο ενός ανθρωποκεντρικού βιώσιμου περιβάλλοντος και ένα σημαντικό προαπαιτούμενο για τη διασφάλιση κοινωνικής δικαιοσύνης, αλληλεγγύης και ενσωμάτωσης, τα οποία είναι και βασικά χαρακτηριστικά μιας «Αειφόρου Κοινωνίας» που δεν μπορεί παρά να είναι μια «Κοινωνία προσβάσιμη σε όλους». Επιβάλλεται λοιπόν πλέον κάθε πολιτική και δράση να περιέχει και τη διάσταση της προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία, των ηλικιωμένων και όλων των ομάδων μειωμένης κινητικότητας.
Η προσβασιμότητα μπορεί να εξειδικευθεί ως ακολούθως:
α. Καθιέρωση της κτιριακής προσβασιμότητας σύμφωνα με τις Οδηγίες Σχεδιασμού για τα Άτομα με Αναπηρία (ράμπες, ανελκυστήρες ή αναβατόρια, πόρτες ικανού πλάτους, προσβάσιμοι χώροι υγιεινής, κ.λπ.).
β. Καθιέρωση της προσβασιμότητας των διαδικτυακών τόπων σύμφωνα με το διεθνές πρότυπο Web Content Accessibility Guidelines (WCAG), έκδοση 2.0, σε Επίπεδο προσβασιμότητας «ΑΑΑ» με βελτίωση ή και επανασχεδιασμό τους και συνεχή ενσωμάτωση σε αυτές όλων των διαθέσιμων πληροφοριών. Σε περίπτωση διαδικτυακών τόπων ή διαδικτυακών εφαρμογών που προορίζονται για χρήση κυρίως μέσω κινητών συσκευών (π.χ. PDAs, κινητά τηλέφωνα, κλπ.) καθιέρωση της συμμόρφωσης -επιπλέον των παραπάνω- με τις Βέλτιστες Πρακτικές για Χρήση Διαδικτυακού Περιεχομένου από Κινητές Συσκευές (Mobile Web Best Practices 1.0) του W3C/WAI - Διασφάλιση της πρόσβασης των πολιτών με αναπηρία στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση.
γ. Καθιέρωση της διάθεσης εντύπων σε προσβάσιμες μορφές (έντυπα μεγάλων χαρακτήρων, εκτυπώσεις Braille, έντυπα easy-to-read, DVD με υποτιτλισμό και διερμηνεία στη νοηματική κ.λπ.).
δ. Καθιέρωση παροχής «ζωντανής» βοήθειας και ενδιαμέσων (συνοδών, επαγγελματιών διερμηνέων της νοηματικής γλώσσας κ.λπ.) για τη διευκόλυνση της πρόσβασης και της συναλλαγής των ατόμων με αναπηρία σε υπηρεσίες.
3. Εκπαίδευση σε θέματα αναπηρίας
Βασικό προαπαιτούμενο και εγγύηση της επιτυχίας των τομεακών μέτρων για την Αναπηρία – πέραν της επιχειρησιακής οργάνωσης - αποτελεί και η συστηματική και μεθοδική εκπαίδευση / ευαισθητοποίηση σε θέματα αναπηρίας. Στόχος, η ενθάρρυνση του σεβασμού των δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας των ατόμων με αναπηρία, η καταπολέμηση των στερεοτύπων, των προκαταλήψεων και των επιβλαβών πρακτικών που αφορούν στα άτομα με αναπηρία σε όλους τους τομείς της ζωής και η προαγωγή της ευαισθητοποίησης για τις ικανότητες και τη δυνητική συνεισφορά των ατόμων με αναπηρία ως ισότιμων πολιτών αλλά και καταναλωτών. Στην ουσία ο στόχος συμπυκνώνεται στην αποδοχή της αναπηρίας ως έκφρασης της ανθρώπινης ποικιλομορφίας.
Η εκπαίδευση αυτή αναλύεται στα ακόλουθα στάδια:
α. Σε υποχρεωτική γενική εκπαίδευση, που πρέπει να διαχυθεί και ενσωματωθεί στη διαβαθμισμένη γενική εκπαίδευση (πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια), σε πλήρη συμπόρευση με την αρχή περί σεβασμού της διαφοράς και αποδοχής των ατόμων με αναπηρία, ως τμήματος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας.
β. Σε εξειδικευμένη εκπαίδευση, που πρέπει να ενσωματωθεί υποχρεωτικά αφενός στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και αφετέρου στη «Δια Βίου εκπαίδευση», στη λογική της δημιουργίας μιας νέας γενιάς επιστημόνων διαφόρων κατευθύνσεων (τεχνικών, νομικών, παιδαγωγών κ.λπ.) με γνώση των αρχών του «Σχεδιασμού για Όλους» και της εξειδίκευσης αυτών στον κάθε τομέα.
γ. Σε ενημέρωση / κατάρτιση των επαγγελματιών (στελεχών της δημόσιας διοίκησης και αυτοδιοίκησης κάθε βαθμίδας, επιχειρηματιών, επιστημόνων κ.λπ.), συμπεριλαμβανομένου του κοινοβουλευτικού σώματος αλλά και της κοινής γνώμης.
4. Αναπτυξιακά Μέτρα
Ο νέος Αναπτυξιακός Νόμος από κοινού με το ΕΣΠΑ 2007 - 2013 μπορούν να σηματοδοτήσουν μια νέα εποχή, δίχως διακρίσεις, για τη μεγάλη πληθυσμιακή ομάδα των ατόμων με αναπηρία. Τόσο ο νέος Αναπτυξιακός Νόμος όσο και το ΕΣΠΑ 2007 - 2013 μπορούν και πρέπει να επανακαθορίσουν το ρόλο των πολιτών με αναπηρία και τη σχέση τους με την Πολιτεία, αίροντας τα εμπόδια που μέχρι σήμερα τους απέκλειαν από μια σειρά κοινωνικο-οικονομικών δραστηριοτήτων και αξιοποιώντας τα ισότιμα όπως κάθε άλλος πολίτης.
Ο νέος αναπτυξιακός νόμος πρέπει να προβλέπει:
α. Τη θεσμοθέτηση του κριτηρίου της προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία ως κριτηρίου επιλεξιμότητας, όπως ακριβώς συμβαίνει και στα Επιχειρησιακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ 2007 - 2013, βάσει των επιταγών του Άρθρου 16 του Γενικού Κανονισμού των Ταμείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μόνο με αυτόν τον τρόπο δύνανται οι αδειοδοτήσεις εγκατάστασης και λειτουργίας, οι επιχορηγήσεις, οι επιδοτήσεις και οι εκπτώσεις προς τις πάσης φύσεως και χαρακτήρα επιχειρήσεις να συνδεθούν μονοσήμαντα με τη διασφάλιση της πρόσβασης των ατόμων με αναπηρία είτε ως καταναλωτών, είτε ως εργαζομένων στις υποδομές και τις υπηρεσίες αυτών. Επιπρόσθετα, με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουν να εφαρμοστούν και οι αρχές του «Σχεδιασμού για Όλους» και ως εκ τούτου να καλυφθούν οι διαφορετικές ανάγκες για προσβασιμότητα του συνόλου των κατηγοριών των ατόμων με αναπηρία, συμπεριλαμβανομένων και των αναγκών των πολιτών με μειωμένη κινητικότητα .
β. Μια σειρά αναπτυξιακών κινήτρων με στόχο:
• την προώθηση της απασχόλησης των ατόμων με αναπηρία στις επιχειρήσεις
Ο Αναπτυξιακός Νόμος πρέπει να περιλαμβάνει κίνητρα ώστε οι επιχειρήσεις να απασχολήσουν άτομα με αναπηρία, είτε με τη μορφή απαλλαγών και εκπτώσεων είτε με τη μορφή επιδοτήσεων και επιχορηγήσεων για την πρόσληψη/απασχόληση, αλλά ακόμη και για την υλοποίηση των αναγκαίων «εύλογων προσαρμογών» που υπαγορεύονται από το άρθρο 10 του Ν.3304/2005 (Αρ. ΦΕΚ 16 Α΄/27.01.2005), οι οποίες θα επιτρέψουν στους εργαζόμενους με αναπηρία να εξασκήσουν το έργο για το οποίο προσλήφθηκαν. Τα κίνητρα αυτά από κοινού με την επιβολή πολιτικών και διαδικασιών που θα άρουν κάθε μορφής διάκριση σε βάρος των εργαζομένων με αναπηρία (συμπεριφορά, ύψος αποδοχών, αναντιστοιχία προσφερόμενης θέσης με ικανότητες και προσδοκίες κ.λπ.) και θα θεσπίσουν ένα εργασιακό περιβάλλον προσαρμοσμένο στις ιδιαίτερες ανάγκες τους, θα συντελέσουν στην εξίσωση των ευκαιριών στον τομέα της απασχόλησης για τα άτομα με αναπηρία.
• την προώθηση της επιχειρηματικότητας των ατόμων με αναπηρία
Ένας σοβαρός ανασταλτικός παράγοντας για την ανάπτυξη επιχειρηματικής δράσης από τα άτομα με αναπηρία - η οποία εξάλλου συνεπάγεται από τη φύση της και οικονομικό ρίσκο - είναι η απώλεια των αναπηρικών επιδομάτων και των συντάξεων που λαμβάνουν και παραδοσιακά αποτελούν τις πιθανότερες πηγές του εισοδήματός τους. Η αποσύνδεση λοιπόν των οποιονδήποτε κινήτρων από τα προνοιακά εισοδήματα των ατόμων με αναπηρία θα πρέπει να συμπεριληφθεί στα θετικά μέτρα για την προώθηση της επιχειρηματικότητας των ατόμων με αναπηρία. Παράλληλα, η ανάπτυξη μηχανισμών υποστήριξής τους στην ανάπτυξη επιχειρηματικών σχεδίων, η ένταξη στις επιλέξιμες δαπάνες του κόστους σύνταξης των σχετικών φακέλων υποβολής, η πριμοδότηση των επιχειρηματικών τους σχεδίων, η πριμοδότηση για λήψη επιχορηγήσεων εκείνων των επιχειρήσεων που ανήκουν σε άτομα με αναπηρία ή που στο εταιρικό τους σχήμα συμμετέχουν και άτομα με αναπηρία, αποτελούν σημαντικά κίνητρα προς την ίδια κατεύθυνση.
• την προώθηση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία ως καταναλωτών
Η θεσμοθέτηση του κριτηρίου της προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία ως κριτηρίου επιλεξιμότητας μέσω του νέου Αναπτυξιακού Νόμου δύναται να συνεισφέρει στην προστασία των δικαιωμάτων των καταναλωτών με αναπηρία. Πέραν όμως αυτού, απαιτούνται και κίνητρα προς τις επιχειρήσεις που να προωθούν: την αλλαγή εκείνων των πολιτικών, πρακτικών ή διαδικασιών που καθιστούν αδύνατη ή εξαιρετικά δύσκολη τη χρήση των υπηρεσιών / αγαθών από τα άτομα με αναπηρία, την παροχή εναλλακτικών μεθόδων παροχής υπηρεσιών στα άτομα με αναπηρία (π.χ. διάθεση διερμηνέων ελληνικής νοηματικής γλώσσας, δημιουργία προσβάσιμων εντύπων κ.λπ.), την παροχή επιπλέον βοηθημάτων ή υπηρεσιών που θα μπορούσαν να διευκολύνουν την πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στις υπηρεσίες που παρέχουν, την εκπαίδευση του προσωπικού των επιχειρήσεων στην εξυπηρέτηση των πελατών με αναπηρία.
5. Μέτρα Κοινωνικής Προστασίας
Τα άτομα με αναπηρία και οι οικογένειές τους βρίσκονται αντιμέτωπα με ένα διττό πρόβλημα:
α) με τη μη εφαρμογή ή με την πλημμελή εφαρμογή υφιστάμενων μέτρων κοινωνικής προστασίας. Ενδεικτικά αναφέρουμε την αδυναμία υλοποίησης του μέτρου της παράλληλης στήριξης στην εκπαίδευση, τα σοβαρά προβλήματα λειτουργίας στους οργανισμούς και στα κέντρα που παρέχουν υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας, τις αδυναμίες, θεσμικού και διαδικαστικού χαρακτήρα, στο εθνικό σύστημα ποσόστωσης (Ν.2643/1998) που έχουν οδηγήσει στη χαμηλή ένταξη των ατόμων με αναπηρία στους απασχολούμενους της χώρας.
β) με τον κίνδυνο κατάργησης των μέτρων κοινωνικής προστασίας λόγω της οικονομικής κρίσης. Ενδεικτικά αναφέρουμε την περικοπή του 13ου και 14ου μισθού από τους δημόσιους υπαλλήλους με αναπηρία, την περικοπή της 13ης και 14ης σύνταξης από τους συνταξιούχους με αναπηρία, την περικοπή των δώρων και του επιδόματος αδείας από το εξωϊδρυματικό επίδομα, την αμφισβήτηση από τις ιδιωτικές εταιρείες εκμετάλλευσης των διοδίων του δικαιώματος των ατόμων με αναπηρία για ατελή διέλευση από τα διόδια της χώρας.
Ακόμη και σε αυτή τη δύσκολη οικονομική συγκυρία, η Πολιτεία έχει ύψιστο χρέος απέναντι στις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού αυτής της χώρας. Η Πολιτεία πρέπει να λογαριάσει το πρόσθετο κόστος διαβίωσης που προκύπτει λόγω της αναπηρίας. Για το λόγο αυτό, ζητούμε τη διασφάλιση των υφιστάμενων μέτρων κοινωνικής προστασίας και την εξαίρεση των ατόμων με αναπηρία από τα πρόσφατα περιοριστικά μέτρα που εφαρμόζονται εξαιτίας της κρίσης.
Αξιότιμε κ. Πρωθυπουργέ,
Λαμβάνοντας υπόψη τις παραπάνω θεσμικές αλλά και οριζόντιες παρεμβάσεις, σας καλούμε να προχωρήσει η Κυβέρνηση στην εκπόνηση ενός εθνικού προγράμματος δημόσιων πολιτικών για την αναπηρία με εξειδικευμένα μέτρα στους ακόλουθους τομείς:
α. Πολιτικό σύστημα και κράτος στην υπηρεσία του πολίτη με αναπηρία (δημόσια διοίκηση, δημοτική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση, δικαιοσύνη, ανθρώπινα δικαιώματα).
β. Οικονομία Κοινωνικής Συνοχής (εισοδηματική ενίσχυση, αναπτυξιακή πολιτική, ΕΣΠΑ).
γ. Αειφόρος Ανάπτυξη (περιβάλλον, υποδομές, μεταφορές, επικοινωνίες, υπηρεσίες, αγαθά).
δ. Ισχυρό και αποτελεσματικό κοινωνικό κράτος (εργασία, κοινωνική ασφάλιση, πρόνοια, υγεία).
ε. Γνώση και ισότιμη συμμετοχή στην πολιτιστική ζωή, την αναψυχή, τον ελεύθερο χρόνο και τον αθλητισμό (εκπαίδευση, έρευνα, νέες τεχνολογίες, μέσα μαζικής ενημέρωσης, πολιτισμός, τουρισμός, αθλητισμός).
Στις 3 Δεκεμβρίου 2009 είχαμε καταθέσει στον Πρόεδρο της Βουλής την Ετήσια Έκθεση 2009 της Ε.Σ.Α.μεΑ. με θέμα: «Η πρόταση της Ε.Σ.Α.μεΑ. για ένα Εθνικό Πρόγραμμα Δημόσιων Πολιτικών για την Αναπηρία», η οποία είναι αναρτημένη στην ιστοσελίδα μας www.esaea.gr
Αξιότιμε κ. Πρωθυπουργέ,
Στη σημερινή οικονομική συγκυρία απαιτούνται εγγυήσεις και ασφαλιστικές δικλείδες για την προστασία των ατόμων με αναπηρία και των οικογενειών τους από τη φτώχεια και την εξαθλίωση. Για το λόγο αυτό ζητούμε:
1. την πραγματοποίηση ειδικής συνεδρίασης του Υπουργικού Συμβουλίου – με την παρουσία και της ΕΣΑμεΑ – με θέμα τα άτομα με αναπηρία και
2. να κληθούμε, ως Κοινωνικός Εταίρος σε θέματα αναπηρίας, να συμμετέχουμε στις συναντήσεις που θα πραγματοποιήσετε με όλους τους Κοινωνικούς Εταίρους ενόψει της ΔΕΘ.
1 Eurostat 1995 Statistics in Focus 1995/10 Disabled Persons Statistical Data
2 Disability and Social Exclusion in the E.U.: Time for change, tools to change, Final Study Report 2002
3 Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος το 2001
4 Ο «Σχεδιασμός για Όλους» είναι ο σχεδιασμός προϊόντων, περιβαλλόντων, προγραμμάτων και υπηρεσιών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από όλους τους ανθρώπους, στη μεγαλύτερη δυνατή έκταση, χωρίς ανάγκη προσαρμογής ή εξειδικευμένου σχεδιασμού. Ο όρος «Σχεδιασμός για όλους» δεν αποκλείει τις υποβοηθητικές συσκευές για συγκεκριμένες ομάδες ατόμων με αναπηρίες, όπου αυτό απαιτείται.
5 Βλ. http://www.pasok.gr/portal/resource/contentObject/id/5f01bafb-1302-4933-a922-46d03b653abc
6 Βλ. http://www.pasok.gr/portal/resource/contentObject/id/bac1ff84-0e92-421b-84b1-e84ce79de3e2
7 Βλ. http://www.pasok.gr/portal/theseis_index.jsf Τα προαναφερθέντα σημεία (σελίδες) υποδεικνύονται σε παρένθεση με την ένδειξη βλ. ΚΠ (Κυβερνητικό Πρόγραμμα).
8 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (EK) αριθ. 1083/2006 του Συμβουλίου της 11ης Ιουλίου 2006 περί καθορισμού γενικών διατάξεων για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και το Ταμείο Συνοχής και την κατάργηση του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1260/1999.
9 Copenhagen Declaration on Social Development, 1995.
10 A Hybrid Approach to Disability in a Sustainable World, Designing for the 21st century III-An International conference on Universal Design, 7-12 December 2004, Rio de Janeiro, Brazil.
11 Οποιοδήποτε πρόσωπο, η κινητικότητα του οποίου είναι μειωμένη κατά τη χρήση προσφερόμενων υποδομών ή υπηρεσιών π.χ. μεταφορικών μέσων, λόγω οποιασδήποτε σωματικής αναπηρίας (αισθητήριας ή κινητικής, μόνιμης ή προσωρινής), διανοητικής ανικανότητας ή αδυναμίας, ή λόγω οποιασδήποτε άλλης αιτίας ανικανότητας ή ηλικίας, και η κατάσταση του οποίου απαιτεί κατάλληλη προσοχή και προσαρμογή των προσφερόμενων σε όλους τους πολίτες υπηρεσιών στις ιδιαίτερες ανάγκες του προσώπου αυτού.
Με εκτίμηση,
Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
Ι. ΒΑΡΔΑΚΑΣΤΑΝΗΣ ΧΡ. ΝΑΣΤΑΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου