Για την Εθνική Αντίσταση

Σεβασμιότατε,
κ. Νομάρχη,
κ.κ. βουλευτές,
κ. Δήμαρχε,
κ.κ. εκπρόσωποι των στρατιωτικών και λοιπών αρχών,
κυρίες και κύριοι,

Μέσα στο διάβα της μακραίωνης ιστορίας τούτος ο τόπος φαίνεται ότι το ‘χει στη μοίρα του να βρίσκεται μόνιμα στο προσκήνιο. Από την εποχή των Περσικών Πολέμων μέχρι την εποποιία στα αλβανικά βουνά σταθερά ηχεί στα αυτιά του Έλληνα κείμενο παντοτινό, εμπνευσμένο από τη βαθιά πίστη του λαού μας στο ύψιστο αγαθό της ελευθερίας, ο Θούριος, εμπνευσμένος από τον πολεμικό παιάνα που πρωτακούστηκε από τους γενναίους Σαλαμινομάχους το 480 π. Χ. και ξαναειπώθηκε ακόμη μια φορά από τους ήρωες του σύγχρονου ελληνισμού: «Ω παίδες Ελλήνων, ίτε, ελευθερούτε πατρίδα, ελευθερούτε δε παίδας, γυναίκας, θεών τε πατρώων έθη, θήκας τε προγόνων. Νυν υπέρ πάντων ο αγών».


Πράγματι, η Εθνική Αντίσταση δεν ήταν τυχαία και ξαφνική αναλαμπή, ούτε κάποιο αυθόρμητο ξέσπασμα παλικαριάς, αλλά βαθιά ριζωμένη αντίληψη που είχε δρομολογηθεί από καιρό, έχοντας καταβολές σε προηγούμενες περιόδους εθνικών και κοινωνικών αγώνων. Προετοιμάστηκε ιδεολογικά τόσο από την αντίσταση στον εσωτερικό φασισμό της 4ης Αυγούστου, όσο και από τον εθνικοαπελευθερωτικό πόλεμο του 1940-41 ενάντια στην απρόκλητη επίθεση του ξένου φασισμού. Υπήρξε προέκταση και ολοκλήρωση του εκθαμβωτικού έπους των αλβανικών βουνών, συνέχεια των μακεδονικών οχυρών και της μάχης της Κρήτης.

Όλοι σας γνωρίζετε ότι η χώρα μας στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και την περίοδο 1941-44 γνώρισε μια σκληρή και βάρβαρη με πρωτόγνωρες θηριωδίες κατοχή από τρία κράτη: από τη Γερμανία, την Ιταλία και τη Βουλγαρία. Στις 27 Απριλίου του 1941 οι Γερμανοί εισήλθαν στην Αθήνα και, αφού κατέλαβαν την Κρήτη το Μάιο του ίδιου έτους, η ελληνική επικράτεια βρέθηκε κάτω από την κατοχή των Δυνάμεων του Άξονα. Η βία, το ξύλο με το βούρδουλα, η αναγκαστική προσωπική εργασία, η επίταξη ειδών διατροφής και η εφιαλτική εικόνα της πείνας που θέριζε κατά εκατοντάδες σε καθημερινή βάση, η μαύρη αγορά η καλά οργανωμένη από τους κατακτητές σε συνεργασία με κάποιους Έλληνες προδότες, οι ομαδικές εκτελέσεις όπως των 1100 ατόμων στα Καλάβρυτα, καθώς και στην Καισαριανή και την Κοκκινιά, οι σφαγές στο Δίστομο, στο Κομμένο Άρτας, στη Δράμα, στο Δοξάτο και σε πολλά άλλα μέρη ήταν η νέα πραγματικότητα. Τελικός απολογισμός θυμάτων: 360 χιλ. θάνατοι λόγω πείνας, 43 χιλ. εκτελέσεις από Γερμανούς και 25 χιλ. από Βούλγαρους στη Μακεδονία και Θράκη, 10 χιλ. αντάρτες σκοτώθηκαν στον ένοπλο αγώνα, πάνω από 200 χιλ. φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν.

Από τις πρώτες μέρες της κατοχής ο ελληνικός λαός, ένθερμος υποστηρικτής της ελευθερίας και γνήσιο τέκνο της δημοκρατίας, έδειξε την αντίθεσή του στον επαίσχυντο κατακτητή. Οι συλλήψεις, οι φυλακίσεις, οι εκτελέσεις των Ελλήνων πατριωτών από τα κατοχικά στρατεύματα, ο εγκλεισμός τους σε απάνθρωπα στρατόπεδα συγκέντρωσης και η τακτική του εκβουλγαρισμού σε περιοχές της Θράκης και της Ανατολικής Μακεδονίας από τους Βούλγαρους γέννησαν την ιδέα για καθολική αντίσταση του ελληνικού λαού κι έτσι άνοιξε ένα μεγάλο κεφάλαιο στη ελληνική Ιστορία, της Εθνικής Αντίστασης ολόκληρου του λαού μας.

Ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας 1941-44 ανήκει σε όλους τους Έλληνες ως αποτέλεσμα μιας κοινής αντίληψης πέρα και πάνω από πολιτικές, ιδεολογικές και άλλες σκοπιμότητες και τοποθετήσεις. Τα λαϊκά συσσίτια που άρχισαν να λειτουργούν αποτελούν την πρώτη νίκη που απέσπασε ο ελληνικός λαός από τους κατακτητές. Τη νύχτα της 30ής Μαΐου 1941, όταν ο στρατός μας έδινε τον υπέρ πάντων αγώνα στη μάχη της Κρήτης, δυο δεκαοχτάχρονοι σπουδαστές, ο Μανόλης Γλέζος και ο Απόστολος Σιάντας, χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τη γερμανική φρουρά, κατέβασαν από τον ιερό βράχο της Ακρόπολης τη γερμανική σημαία, τη σβάστικα, το σύμβολο του Γ΄ Ράιχ. Ήταν το πρώτο αποτελεσματικό ράπισμα στα φασιστικά στρατεύματα κατοχής προκαλώντας ρίγη ενθουσιασμού όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σ’ όλη την τότε Ευρώπη.

Έκτοτε η αντίσταση του λαού μας άρχισε σιγά σιγά να απλώνεται και να οργανώνεται. Το Σεπτέμβριο του 1941 αναγγέλλεται η ίδρυση του ΕΔΕΣ υπό την ηγεσία των στρατηγών Νικόλαου Πλαστήρα και Ναπολέοντα Ζέρβα και στις 28 του ίδιου μήνα γνωστοποιείται η ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου, του γνωστού ως ΕΑΜ. Ο αγώνας εναντίον των κατακτητών στα βουνά και στις πόλεις της Ελλάδας αρχίζει. Στις 28 προς 29 Σεπτέμβρη ο λαός της Δράμας και των γύρω περιοχών εξεγείρεται και καταλύει τις βουλγαρικές αρχές. Ακολουθεί σφαγή τριών χιλιάδων πατριωτών μας με εκτέλεση από τους Βούλγαρους κατακτητές. Το Φεβρουάριο του 1942 το ΕΑΜ ιδρύει το ένοπλο τμήμα του, τον Εθνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό, τον ΕΛΑΣ, που θα δρούσε στη Στερεά Ελλάδα με επικεφαλής το στρατηγό Στέφανο Σαράφη και το γεωπόνο Θανάση Κλάρα, γνωστό με το ψευδώνυμο Άρη Βελουχιώτη. Παράλληλα με τον ΕΛΑΣ τον Ιούλιο του 1942 ο Ναπολέων Ζέρβας αναγγέλλει την ίδρυση των «Εθνικών Ομάδων Ελλήνων Ανταρτών» (ΕΟΕΑ) που θα δρούσαν στην Κεντρική Ελλάδα. Η αντιστασιακή οργάνωση «Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση» (ΕΚΚΑ) με αρχηγό το συνταγματάρχη Δημήτρη Ψαρρό ιδρύει κι αυτή ανταρτικό σώμα που έδρασε στην Παρνασσίδα, στην περιοχή της Γκιόνας. Και η νεολαία μας δεν μπορούσε να είναι απούσα και έτσι το Φεβρουάριο του 1943 ίδρυσε την ‘Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση», την  ΕΠΟΝ, ενώ αξιωματικοί του ελληνικού στρατού σχημάτισαν μια σπουδαία ομάδα, τον Ιερό Λόχο, όπου πήραν μέρος μαθητές των στρατιωτικών σχολών και πολίτες που είχαν διαφύγει στη Μέση Ανατολή. Οι τελευταίοι πήραν μέρος σε πολλές επιχειρήσεις εναντίον των Δυνάμεων του Άξονα στη Βόρεια Αφρική και έδειξαν αυταπάρνηση μαχόμενοι ηρωικά στη μάχη του Ελ Αλαμέιν.

Ο αγώνας των αντιστασιακών οργανώσεων και κυρίως του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ κάλυψε σχεδόν όλη την Ελλάδα. Αποφασιστική μάχη του ΕΛΑΣ στα Ρυκά της Παρνασσίδας και του ΕΔΕΣ στη Σκουληκαριά της Άρτας τον Οκτώβρη του ΄42 προξένησαν βαρύτατες απώλειες στο στρατόπεδο των Γερμανών και Ιταλών αναγκάζοντάς τους να διατηρούν ισχυρές δυνάμεις σε όλη τη χώρα. Οι καταστροφές που προξένησαν οι αντάρτες σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις και σε μεταφορικά μέσα με δολιοφθορές υπήρξαν καθοριστικές για το μέλλον του πολέμου. Κορυφαία όμως πράξη από τις ενωμένες δυνάμεις του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ μαζί με λίγους Άγγλους κομάντος υπό τον Μάγερς υπήρξε η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου στις 25 Νοεμβρίου 1942. Αποτέλεσε την κορύφωση της μεγαλειώδους πανεθνικής προσπάθειας του ελληνικού λαού για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία, γι’ αυτό και δίκαια χαρακτηρίστηκε από τον Τσόρτσιλ ως το μεγαλύτερο σαμποτάζ στην Ευρώπη. Η ανατίναξη της γέφυρας ανύψωσε το ηθικό των Ελλήνων και τους καταξίωσε στη συνείδηση των συμμάχων, έδωσε δύναμη και πίστη στον αγώνα των ελεύθερων αγωνιζόμενων λαών ενάντια στις δυνάμεις του φασισμού και του ναζισμού, δημιουργώντας παράλληλα τεράστια προβλήματα στους Γερμανούς, αφού αποκλείστηκε η δυνατότητα ανεφοδιασμού των στρατευμάτων τους στην Αφρική για πολλές ημέρες.

Πολλές υπήρξαν οι μορφές πάλης ενάντια στο βάρβαρο κατακτητή. Η διανομή προκηρύξεων και εφημερίδων, οι διαδηλώσεις, η συμμετοχή στην κηδεία του Κωστή Παλαμά στις 28 Φλεβάρη του ΄43 που μετατράπηκε σε παναθηναϊκή εθνική εκδήλωση, η γενική απεργία στις 5 Μαρτίου 1943 που ματαίωσε την επιστράτευση εργατών και την αποστολή τους σε γερμανικά εργοστάσια είναι μερικές από τις αμέτρητες πράξεις αντίστασης των αμάχων συμπατριωτών μας. Η αντίδραση του καταχτητή ήταν συνήθως απάνθρωπη και τα αντίποινα με βαναυσότητα: πυρπολήθηκαν χωριά και κωμοπόλεις, χιλιάδες άμαχοι εκτελέστηκαν, στα ανακριτήρια της Βέρμαχτ και της Κομαντατούρ χρησιμοποιήθηκαν οι πιο απάνθρωπες μέθοδοι κατά των συλληφθέντων.

Τα ιστορικά παραδείγματα μας μεταφέρουν και στην Πιερία. Το Φεβρουάριο του 1943, όταν μια ομάδα ανταρτών ανατίναξε τα μεταλλεία χρωμίου στον Άγιο Δημήτριο, οι Γερμανοί για αντίποινα έκαψαν τα περισσότερα σπίτια του χωριού, ενώ όσους ομήρους συνέλαβαν τους εκτέλεσαν στη θέση Βουλίκια (τα γνωστά ως «Γερμανικά») κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό Κατερίνης, μαζί με τον αείμνηστο τότε Δήμαρχο Κατερίνης Αιμίλιο Ξανθόπουλο. Ανάμεσα στα άλλα μνημεία θύμησης και το ολοκαύτωμα της Μόρνας με την εκτέλεση άμαχου πληθυσμού, μεταξύ των οποίων και ο παπά Χρίστος Τσολάκης, ο Πρόεδρος της Εαμικής Επιτροπής της Μόρνας.

Βέβαια, οι μεγάλες επιτυχίες των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης υποχρέωσαν τους ηγέτες των άλλων κρατών να υποκλιθούν και να αναγνωρίσουν την προσφορά. Ο Πρόεδρος Αϊζενχάουερ δήλωσε: «Κάθε Έλληνας που συνεχίζει τον αγώνα κατά των κατακτητών είναι αντάξιος των παραδόσεων που μας κληροδότησε ο πολιτισμός των προγόνων του». Ο στρατηγός Ντε Γκολ τόνιζε: «Η Ευρώπη οφείλει πολλά στην Ελλάδα. Τέτοια χρέη δεν λησμονιούνται» και συμπληρώνουμε οι νεοέλληνες, ας μου επιτραπεί, ούτε και στον καιρό του «μνημονίου». Ο ραδιοφωνικός σταθμός της Μόσχας ανάμεσα στα άλλα μετέδιδε: «Άοπλοι πολεμήσατε εναντίον χώρας πάνοπλης και νικήσατε. Μας δώσατε χρόνο, χάρη στην Αντίστασή σας, για να αμυνθούμε. Σας είμαστε ευγνώμονες». Και η ελληνική πολιτεία το 1982 με καθυστέρηση πολλών χρόνων αναγνώρισε επίσημα την Εθνική Αντίσταση αποκαθιστώντας την αλήθεια και την Ιστορία.

Κυρίες και κύριοι,
Στο τέλος της ομιλίας μου ας μου επιτραπεί να απευθυνθώ ειδικότερα στους νέους και τις νέες μας. Θα ήθελα, αγαπητοί μου νέοι-νέες, τη μέρα αυτή μόνο λόγια χαρούμενα να σας πω. Και λυπούμαι που δεν συμβαίνει αυτό. Λυπούμαι, γιατί νιώθω πως αίτιοι είμαστε εμείς, οι μεγαλύτεροί σας. Σήμερα επτά δεκαετίες περίπου μετά τους αγώνες της Εθνικής Αντίστασης συντρίψαμε τα όνειρα της φυλής μας. Στους πολιτικούς μας αγώνες δεν τηρήσαμε το μέτρο και δεν διστάσαμε να προτάξουμε συχνά το κομματικό μας συμφέρον ή αυτό της ιδιοτέλειας. Στα κοινωνικά μας πράγματα αφήσαμε να γλιστρήσει από τα χέρια μας η σημαία της κοινωνικής δικαιοσύνης επιτρέποντας σε ανάξια χέρια να την κρατούν και να την εκμεταλλεύονται. Ανεχθήκαμε να βλέπουμε γύρω μας τη φτώχεια και τη δυστυχία, ενώ συγχρόνως ανεχθήκαμε χωρίς διαμαρτυρία την άμετρη σπατάλη και πολυτέλεια. Αφήσαμε το λαό μας να παραδέρνει στην απελπισία και την απογοήτευση, γίναμε ευγενικοί παρηγορητές των αδικουμένων και όχι συμπαραστάτες στην απόκρουση της αδικίας.
Ακούτε λόγια και ομολογία ενοχής, αλλά πρέπει να σας δίνουν ενδυνάμωση και χαρά. Η αυτοκριτική σώζει. Κι αν το χειρουργικό νυστέρι πονά, είναι το μόνο που μπορεί να καθαρίσει την πληγή. Δυναμωθείτε λοιπόν εσείς, ελληνικά νιάτα, όχι από το παράδειγμά μας, μα από τις ελλείψεις μας. Όχι από τα ελάχιστα που κάναμε, μα από τα μεγάλα και πολλά που σας περιμένουν. Εμπνευσθείτε από τα αθάνατα λόγια του Τζον Κέννεντι: «Ας μη ρωτάμε τι μπορεί να μας προσφέρει η πατρίδα μας˙ ας μας απασχολεί πάντα η σκέψη τι μπορούμε να της προσφέρουμε εμείς

Αλεκάκης Παναγιώτης
Φιλόλογος – Προϊστάμενος Γραφείου Δ. Ε. Πιερίας