Ο ελληνισμός του Καυκάσου και οι σταλινικές διώξεις του 1937/1938

Μια διάλεξη του ιστορικού Βλάση Αγτζίδη
Με αφορμή την παρουσίαση  στην Κατερίνη τού βιβλίου του «Η εφημερίδα ‘Κόκινος Καπνας’ και ο ελληνισμός του Καυκάσου (1932-1937)»

ΣΑΒΒΑΤΟ 18  ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2010, ΩΡΑ 19.30
ΣΤΕΚΙ ΠΟΛΙΤΩΝ, ΧΩΡΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
πάροδος Βότση 5

του ΑΝΤΩΝΗ ΚΑΛΦΑ

Η εφημερίδα που εξέδιδαν οι Έλληνες του Καυκάσου, ο “Κόκινος Καπνας” (κόκκινος καπνεργάτης), επίσημο σοβιετικό ελληνικό έντυπο του μεσοπολέμου, ήταν ένα ακόμη όπλο να διαδώσουν τις ιδέες του κομουνισμού. Τίποτε απ΄ όλα αυτά, όμως, δεν τούς προστάτευσε από τις σταλινικές διώξεις κατά των Ελλήνων, που ξεκίνησαν στις 15 Δεκεμβρίου του 1937 (ταυτόχρονα σε όλες τις δημοκρατίες της ΕΣΣΔ), με την ντιρεκτίβα Νο 50215 της ΝΚΒΝΤ, τη μετέπειτα ΚGΒ. Όλοι τους έμελε να εκτελεστούν ως προδότες ή να σταλούν στη Σιβηρία. Το τυπογραφείο τους καταστράφηκε ολοσχερώς.
Το κρυμμένο αρχείο αυτής της σπάνιας εφημερίδας, ανακάλυψε πριν από χρόνια ο Bλάσης Αγτζίδης. Τον Αύγουστο του 1991, με την συνδρομή του ελληνικού κράτους, το φωτογράφησε σε μικροφίλμ και το μετέφερε στην Ελλάδα. Τα μικροφίλμ αυτά αποτελούν, δυστυχώς, τη μόνη μορφή στην οποία σώζονται τα ντοκουμέντα αυτά, καθώς στη διάρκεια του ταραχών, μεταξύ Γεωργιανών και Αμπχαζίων (1992-1993), το μοναδικό αυτό σώμα των εφημερίδων του “Κόκινου Καπνα”, κάηκε μαζί με όλο το ιστορικό αρχείο του Σοχούμι. 

Η εφημερίδα αυτή  εκδιδόταν στο σοβιετικό Καύκασο κατά το Μεσοπόλεμο. Είναι ένα από τα λίγα τεκμήρια που διασώθηκαν ενός μοναδικού ιστορικού πειράματος.  Σχετίζεται με τη διαμόρφωση του σημαντικού σοβιετικού ελληνισμού, πλήρως αυτονομημένου από την Ελλάδα και σε σύγκρουση με το ιδεολόγημα της “μητέρας-πατρίδας”.  Ενός ελληνισμού που συγκροτήθηκε τότε σ’ ένα ιδιαίτερο ελληνικό κέντρο, απέκτησε εσωτερική ζωή και ενδιαφέρουσες δομές, υπήρξε το καταφύγιο και το αποκούμπι των κυνηγημένων αριστερών από την “αστική Ελλάδα”, συνομίλησε ισότιμα με το σοβιετικό περιβάλλον,  υλοποίησε τις πλέον προχωρημένες ιδέες του ελληνικού δημοτικισμού (που σήμερα μας παραξενεύουν αρκετά).
Η τελική καταστροφή του από το σταλινισμό, η εξόντωση του μεγαλύτερου μέρους της διανόησης και η αποσάρθρωση της κοινωνικής του δομής  με τη μαζική μετατόπιση του ελληνικού στοιχείου του Καυκάσου στην Κεντρική Ασία, εξαφάνισαν τα περισσότερα ίχνη του σοβιετικού ελληνικού πολιτισμού του μεσοπολέμου.